Pas sekuestrimit të dokumentacionit pranë kompanisë KURUM nga Prokuroria e Durrësit, në kuadër të hetimeve për eksportin e qindra tonë mbetjesh të dyshuara si të rrezikshme drejt Tajlandës, kanë nisur të lindin një sërë pyetjesh serioze që kërkojnë përgjigje urgjente nga autoritetet.
Sipas burimeve hetimore, mbetjet në fjalë dyshohet se vijnë nga hiri i oxhaqeve të furrave elektrike metalurgjike, i njohur ndryshe si Electro Arc Furnace Dust (EAFD) – një material i cili në shumicën e rasteve përmban metale të rënda dhe konsiderohet mbetje e rrezikshme sipas standardeve ndërkombëtare.
Në kushte kur kompania vijon aktivitetin normalisht, ndërkohë që mbetjet janë sekuestruar ose janë larguar jashtë vendit, lindin pyetje thelbësore për transparencën dhe sigurinë mjedisore:
- Ku po shkojnë aktualisht mbetjet që prodhohen nga KURUM, ndërkohë që fabrika është ende aktive?
- Ku janë depozituar ose eksportuar këto mbetje gjatë gjithë këtyre viteve?
- A është ndjekur procedura ligjore për eksportin e mbetjeve të rrezikshme? Kush i ka dhënë lejen dhe mbi ç’bazë?
- A është respektuar Konventa e Bazelit për lëvizjen ndërkombëtare të mbetjeve të rrezikshme?
- A janë kryer analiza për përmbajtjen kimike të mbetjeve përpara eksportit? Kush i ka bërë dhe kur?
- A janë të përfshirë në këtë zinxhir edhe institucione shtetërore që kanë dështuar në kontrollin dhe monitorimin e tyre?
- A ka pasur raste të mëparshme të eksportit të dyshimtë të mbetjeve industriale nga Shqipëria, të cilat janë injoruar nga autoritetet?
Eksporti i dyshuar i mbetjeve të rrezikshme nga Shqipëria u denoncua më 5 gusht nga ‘Basel Action Network”, një organizatë mjedisore me qendër në Shtetet e Bashkuara. BAN ngriti alarmin se një anije gjigande kontenjerësh prej 175 mijë tonësh e linjës ‘Maersk’ u zhduk në fund të korrikut nga radarët afër Cape Town në Afrikën e Jugut, pas një sinjalizimi të bërë prej saj tek autoritetet vendase.
Bazuar në të dhënat e ofruara nga një sinjalizues, “Basel Action Network”, BAN, beson se anija ‘Maersk Campton’ dhe një anije e dytë kontenjerësh e së njëjtës linjë, ‘Maersk Candor’, kanë ngarkuar në portin e Durrësit në fillim të korrikut rreth 100 kontenjerë me mbetje të rrezikshme, e cila vjen nga hiri i oxhaqeve metalurgjike elektrike (EAFD) me destinacion Tajlandën.
Bazuar në sinjalizimin e BAN, autoritet portuale i kanë bllokuar në Singapor kontenjerët e nisur nga Shqipëria dhe ato pritet të rikthen në Durrës në muajt e ardhshëm. Prokuroria ka identifikuar kompaninë “Sokolaj” shpk, një kompani import-eksporti mineralesh me qendër në Durrës në pronësi të shtetases Gjovana Sokolaj si eksportuese të kontenjerëve dhe kompaninë turke “Kurum International” sh.a si burimin e këtyre produkteve.
Ministria e Mjedisit në një reagim për mediat pranoi që mbetjet e ngarkuara në Durrës vinin nga metalurgjiku. “Vëllimet e mallrave të cilat dyshohen se përmbajnë mbetje të dala nga procesi teknologjik i realizuar nga kompani ndërkombëtare që operojnë pranë kompleksit metalurgjik në Elbasan”, tha ministria në një sqarim për mediat.
Anija kontejnerësh Moliva ka mbetur e bllokuar dhe në harresë që prej disa muajsh.
Anija fillimisht u nis nga Shqipëria për në Tajlandë në korrik, duke transportuar 100 kontejnerë me mbetje industriale, të cilat u identifikuan në dokumentet zyrtare si “oksid hekuri”. Megjithatë, një denoncues i tha Rrjetit të Veprimit të Bazelit – një OJQ që monitoron transferimin e mbetjeve toksike – se ngarkesa në fakt përmbante pluhur furre me hark elektrik (EAFD). Ekspozimi ndaj pluhurit mund të jetë vdekjeprurës, duke shkaktuar dëmtime në mushkëri dhe neurologjike, si dhe anomali kardiake. Autoritetet tajlandeze refuzuan të lejonin anijen të ankorohej, duke e detyruar Moliva të kthehej në Shqipëri. Përgjatë rrugës ajo ka bërë ndalesa në Spanjë, Portugali, Itali dhe Turqi. Dokumentet e bashkangjitura ngarkesës tregojnë se mbetjet vijnë nga uzina e çelikut të Elbasanit në Shqipërinë qendrore.
Jim Puckett, drejtori ekzekutiv i BAN tha se ishte “95 përqind i sigurt” se ngarkesa përbëhej nga “pluhur furre me hark elektrik”.
Ndërkohë, zyra e prokurorit në Durres ka nisur procedurat ligjore në lidhje me Moliva-n. Anija Moliva është e detyruar të qëndrojë e ankoruar në portin e portit, nën mbikëqyrjen e policisë, deri në përfundim të procedurave ligjore”, tha zyra e prokurorit në Durres. Mbetjet toksike normalisht duhet të ruhen dhe transportohen në kushte shumë të rrepta. Përpunimi i mbetjeve industriale perëndimore është një biznes shumë fitimprurës, i vlerësuar në miliarda paund. Biznesi global vlerësohet të ketë një vlerë midis 44 miliardë euro dhe 70 miliardë euro (37 deri në 64 miliardë paund) në vit, sipas OJQ-ve mjedisore. EAFD (Electro Arc Furnace Dust) është një nënprodukt i proceseve të shkrirjes së çelikut në furra elektrike me hark (Electric Arc Furnace). Kjo pluhur përmban një përzierje të metaleve të rënda dhe përbërësve të tjerë toksikë.
Rreziqet kryesore të EAFD:
1. Rreziqe për shëndetin e njeriut
Toksiciteti: EAFD shpesh përmban metale të rënda si:
Zink (Zn)
Plumb (Pb)
Kadmium (Cd)
Krom (Cr)
Arsenik (As)
Ekspozimi afatgjatë ndaj këtyre substancave mund të shkaktojë probleme serioze shëndetësore, si dëmtime neurologjike, sëmundje të mushkërive, apo edhe kancer. Inhalimi i pluhurit të imët mund të shkaktojë irritime në rrugët e frymëmarrjes, alergji, dhe efekte toksike sistemike.
2. Rreziqe për mjedisin
Ndotje e tokës dhe ujërave: Nëse nuk menaxhohet siç duhet, EAFD mund të kontaminojë tokën dhe burimet ujore, duke rritur rrezikun e bioakumulimit të metaleve të rënda në ekosisteme.
Rreziqet për biodiversitetin: Shumë nga metalet e pranishme janë toksike për bimët dhe kafshët, dhe mund të ndikojnë në zinxhirin ushqimor.
3. Klasifikimi ligjor dhe trajtimi
Në shumicën e vendeve, EAFD klasifikohet si mbetje e rrezikshme industriale, dhe kërkon:
Magazinim të kontrolluar
Transport të specializuar
Trajtim të veçantë (shpesh nëpërmjet proceseve të riciklimit ose stabilizimit)
4. Rrezik zjarri ose reaksione kimike
Në kushte të caktuara, EAFD mund të përmbajë përbërës që reagojnë me ujë ose substanca të tjera, duke prodhuar gazra toksikë ose të ndezshëm.