Nga Fatmir Popja
Këtë mesjavë, në një ditë të veçantë për Skroskën dhe gjithë trevën e Prrenjasit, u zhvillua ceremonia e inagurimit të memorialit dhe varrit të rikonstruktuar të Xhaferr Kampulës, një figurë e paharruar e historisë së këtij fshati, historisë së një trimi që nuk u harrua as nga kujtesa e brezave.
Në praninë e banorëve të zonës, të afërmve të familjes Kampula, përfaqësuesve të pushtetit vendor dhe shumë të tjerëve që ndjenë nevojën për të qenë pjesë e këtij akti nderimi, u mbajtën fjalime përkujtimore me mjaft vlerë që theksuan vlerën historike dhe shpirtërore të këtij restaurimi.
Deputeti i zonës, z. Olsi Komici, gjatë fjalës së tij para të pranishmëve, tha:
“Më vjen mirë që sot, këtu në fshatin Skroskë të Bashkisë së Prrenjasit, pas shumë kohësh përkujdesjeje të munguar, të afërmit e Xhaferr Kampulës, me mbështetjen e pushtetit vendor dhe djemve të mrekullueshëm të këtij fshati, kanë ndërmarrë përpjekjen për restaurimin e varrit të tij, i cili ishte i dëmtuar dhe në rrezik degradimi. Ky nuk është thjesht një restaurim fizik, por një veprim me ngarkesë simbolike dhe shpirtërore. Është një kthim në rrënjë, një akt i kujtesës që i jep zë historisë. Xhaferr Kampula nuk ishte thjesht një burrë i famshëm i Skroskës dhe i gjithë zonës, por një figurë që jeton ende në këngën popullore, një emër që nuk u shua kurrë nga kujtesa kolektive. E sotmja na mëson se burrëria dhe nderi nuk vdesin, për sa kohë kujtohen. Le të jetë ky memorial dhe varri i tij një thirrje për brezat që të mos harrojnë, por të kujtojnë, të nderojnë dhe të rikthejnë në vëmendje figurat e heshtura të historisë sonë.”
Ndërsa Kryetari i Bashkisë Prrenjas, z. Nuri Belba, u shpreh:
“Ne, si bashki, jemi krenarë që sot i rikthejmë Skroskës një pjesë të munguar të historisë së saj, të përfaqësuar nga figura e Xhaferr Kampulës. Restaurimi i varrit të tij, pranë Gurit të Shën Merisë, aty ku dikur ngrihej kulla e tij, është një homazh që vjen vonë, por me gjithë shpirtin e respektit. Për ne, ruajtja e kujtesës nuk është luks, por detyrim. Jemi të vendosur të vijojmë me projekte të tilla që kthejnë në vëmendje figura që janë themel i identitetit lokal e kombëtar. Le të jetë kjo nismë një gur themeli për më shumë përkujdesje ndaj trashëgimisë sonë historike dhe kulturore. Xhaferri i Skroskës jeton – në këngë, në kujtim, dhe tashmë, në këtë vend nderimi që i përket atij dhe historisë sonë.”
Përfaqësues të familjes Kampula shprehën mirënjohjen e tyre për nderimin që iu bë paraardhësit të fisit që ata përfaqësojnë:
“Për familjen tonë, sot është një ditë e rëndësishme, jo vetëm për nderimin që i bëjmë të parit tonë, por edhe për faktin që ky emër po del sërish nga hija, aty ku historia shpesh i shtyn heronjtë që nuk shkruhen në libra, por në zemrat e njerëzve. Xhaferr Kampula nuk jetoi për lavdi, por la një emër që ishte trim i vërtetë, të cilit i këndohej dhe i këndohet edhe sot nga gratë në odë, dhe pëshpëritej edhe në netët e vështira të kohës. Ky varr i restauruar, dhe ky memorial pranë gurit të shenjtë, janë dëshmi që e kaluara nuk fshihet, për sa kohë ka zemra që kujtojnë dhe duar që punojnë për të mos e lënë të zhduket. Në emër të familjes, falënderoj të gjithë ata që kontribuan në këtë nismë. Kjo nuk është vetëm një çështje e jonave, është një vlerë e përbashkët që na bashkon.”
Nga organizatorët e ceremonisë u tha se:
“Kulla katërkatëshe e Xhaferr Kampulës mund të mos jetë më, por sot kemi hedhur themelet e një kujtese që s’do të shembet. Kënga për të do të vazhdojë të dëgjohet dhe, në këtë vend, do të gjejë tashmë edhe një gur kujtese ku historia, nderi dhe burrëria të prehen denjësisht. Ky memorial është më shumë se një gur, është një flamur që valëvitet për të kujtuar se edhe në fshatin më të largët, historia ka emra që s’duhen harruar.”
Ceremonia u mbyll me vendosjen e kurorave me lule, me një këngë të moçme kushtuar Xhaferr Kampulës, dhe një premtim të heshtur mes pjesëmarrësve, që historia të mos lëngojë më në harresë, por të zërë vendin që meriton në zemrat dhe ndërgjegjen e një kombi që ka ende shumë për të mësuar nga burrat e tij të vërtetë. Ky akt simbolik i kësaj të mërkure nuk ishte vetëm një detyrim familjar, por një vepër e çmuar që synon të rifreskojë lidhjen me historinë, të ruajë kujtesën dhe të nderojë një figurë që jeton ende në këngë e legjendë. Sot, kur e vërteta shpesh fshihet pas mjegullave të kohës, është e rëndësishme që të nxjerrim në dritë historinë e plotë të Xhaferr Kampulës, nga ajo çka rrjedh në këngë, tek ajo që u përcoll gojë më gojë, brez pas brezi, në të gjithë trevën.
Kënga e Xhaferr Kampulës, këngë që nuk harrohet
Në “Bleta Shqiptare” të Thimi Mitkos ruhet një këngë kushtuar Xhaferr Kampulës, ku përshkruhet heroizmi dhe qëndresa e tij. Kjo këngë, që akoma këndohet jo vetëm në fshatin Skroskë, është një urë përmes së cilës brezat ruajnë kujtesën e tij. Megjithatë, ndërsa kënga vazhdon të këndohet dhe të përmendet ende, jo vetëm nga plaka e burra të moshuar, shumë hollësi të historisë kanë rënë në heshtje. Me frymëzim nga tradita orale dhe dokumentet e pakta që kanë mbijetuar, po përcjellim një rrëfim sa më të plotë.
Ngjarja, rrethanat dhe sfondi historik
Në mes të shekullit XIX, në zonën e Berzeshtës, pushteti lokal dominohej nga dy fise me ndikim të jashtëzakonshëm. Fisi Leka dhe fisi Blloshmi rezultojnë, sipas të gjitha dëshmive historike të asaj kohe, si fiset e vetme më me ndikim. Kryetar i fisit Leka, në atë kohë, ishte Sulejman Agai, ndërsa i fisit Blloshmi ishte Ceni. Fiset ishin ndarë në dy grupime kryesore; përveç fisit kryesor, edhe ndër “ehalinë”, fise më të vogla ose “vegjelia”. Në lagjen Fanjë banonte një familje e varfër në një kasolle me gardh. Kryefamiljari i saj ishte duvaxhi, njeri që përkonte me një lloj lutësi që kërkonte ndihmë nga Agai i Lekës. Një natë, ndërsa drita e zjarrit hidhte hije nëpër gardh, vëllai i Cenit Blloshmit, Beqo, u afrua dhe me një plumb të vetëm e vrau duvaxhiun.
Sipas zakoneve të kohës, Agai i Lekës duhej të reagonte; nëse nuk merrte hakun për këtë vrasje, duvaxhinjtë dhe mbështetësit e tjerë të tij mund të ndaheshin dhe të braktisnin aleancën me të. Agai hetoi dhe arriti të identifikojë se plumbi që u gjet në vendin e ngjarjes ishte i një kalibri të madh, armë që në atë zonë vetëm Beqo Blloshmi e zotëronte.
Ai dërgoi një ndërmjetës tek Ceni, me plumbin në dorë, dhe i tha:
“Agai, këtë vrasje e qan mbi ty, ja plumbi i armës së Beqos.”
Ceni, pa u trembur, tha:
“Bëni të fala Agait nga unë që të mos bëhet merak për sa qen ngordhin andej-këndej.”
Kjo përgjigje i hidhëroi zemrën Agait, por nuk ia zbehu vendin qëndror.
Plani, vrasja dhe përplasja ndërfise
Pas kësaj, duket sikur asgjë nuk kishte ndodhur. Ceni udhëton për vizitë tek Agai. Ky, që e vuri re, afrohet nga dritarja, por në konak kishte një mysafir të papritur: Xhaferr Kampula nga Skroska. Agai i tha Xhaferrit të qëndronte prapa dritares dhe, kur Ceni të afrohej, ta qëllonte. Ndërkaq, Agai vetë do të dilte jashtë për ta pritur.
Kur Ceni u afro, Xhaferri qëlloi dhe e vrau. Ky moment ndezi fillimin e një lufte ndërfisnore. Vëllezërit e Cenit dhe djemtë e tij sollën betimin: do ta vrisnin Xhaferrin, jo pse ishin në gjendje ta kapnin lehtë Again, por për të treguar fuqinë e fisit të tyre dhe për t’i frikësuar të gjithë që ishin rreth e rrotull tyre.
Përpjekjet për kapjen dhe ndërhyrja e qeverisë turke
Kur plagët politike tejkaluan kufijtë lokalë, u përfshi edhe krahu ushtarak i qeverisë së Perandorisë Osmane. Agai dhe Blloshmi nuk mund ta kapnin Xhaferrin vetë, prandaj kërkuan ndihmë nga autoritetet turke. U përfshinë edhe fiset e të fortëve të zonës: Cermenikës, fisi Çota, me udhëheqës Sali dhe Luman, që funksionuan si bashkëpunëtorë me Blloshmin.
Komandanti i zaptijeve, Qazim Beu nga Elbasani, dha urdhër që Xhaferr Kampula të dorëzohej i gjallë. Në këngë këndohet:
“Qazim Begu n’Elbasan / Luman Çotes i ben selam / Xhaferr Kampulen t’ma zaj te gjall.”
Në një natë me dëborë të madhe, rreth 300 burra të zonës e rrethuan kullën e Xhaferr Kampulës, ku ai ndodhej vetëm me motrën e tij, Mislimen. Brendësia e kështjellës ishte e vështirë për t’u mbrojtur me numra kundër terrorit që vinte nga jashtë. Por Mislimja vazhdoi të mbushte armën ndërsa Xhaferri qëllonte pa pushim.
Gjatë natës disa prej rrethonjësve u vranë, ndërsa udhëheqësi i grupit me 300 burra, Luman Çota, u plagos. Por ndërsa nata po largohej dhe dita afrohej, qëndrimi i Xhaferr Kampulës brenda kështjellës ishte i pamundur. Mislimja, motra, qëndroi brenda dhe qëllonte nga frëngjia. Xhaferri, në anën tjetër, doli jashtë dhe çau rrethimin duke u larguar me armë në dorë.
Por bora kishte mbuluar çdo gjurmë; rrugët ishin të papërshkueshme. Ai, duke u larguar nga rrethimi i kështjellës së tij, pati vështirësi me ushqim, barut dhe plumba. Nga Skroska ai arriti në Rrajcë ku kërkoi ndihmë nëpër disa shtëpi, por pa sukses. Fshatarët nuk pranuan t’i jepnin. Kjo që i ndodhi me fshatarët e Rrajcës Xhaferr Kampulës tregohet me vargje në këngë:
“Ju Rrajcaj, u bëfshi trokë / Si s’ju bëtë Xhaferrit shok.”
“Ti, moj Rraj, e shkreta / Si s’i dhatë Xhaferrit fishekë.”
Ai, pasi u kap i gjallë, e lidhën poshtë barkut të kalit dhe e shëtitën si trofe lufte. Në një moment, Beqo Blloshmi, i cili e kishte kapur, qëlloi nga pas, por stralli i pushkës nuk punoi. Xhaferri, me ironi dhe vendosmëri, i tha:
“Paske strall të keq, por të jap unë një më të mirë” dhe hodhi një të tillë nga xhepi. Beqo nuk e respektoi traditën e nderit, por e vrau Xhaferr Kampulën të lidhur.
Pasojat morale dhe interpretimi i opinionit publik
Në fillim, opinionit publik i dukeshin dyshime. Xhaferr Kampula u quajt vegël e Agait, për hakmarrje. Por, me kalimin e kohës, u dha një tjetër lexim:
Ai nuk vrau për urdhër, por për mbrojtje dhe nder.
Ai nuk iu tremb dotësisë së shoqërisë, por përballoi 300 burra me guxim.
Ai nuk kërkoi falje apo dorë, ai sfidoi vdekjen dhe armikun edhe i lidhur.
Ceni dhe Beqo humbën nderin në sy të popullit. Çota që iu bashkua pushtetit të huaj u kthye në gjunjë të plagosur. Por emri i Xhaferr Kampulës mbeti i gjallë në këngë, në histori dhe në zemrat e popullit.
Roli i Thimi Mitkos dhe interpretimi i Burbuqe Kazazit
Thimi Mitko, në veprën e tij “Bleta Shqiptare”, mbledh dhe ruan këngë popullore që flasin për njerëzit dhe ngjarjet që formësuan historinë e vendit. Kënga për Xhaferr Kampulën është një prej tyre, dëshmi e barit që rrënon harrimin.
Në festivalet folklorike shqiptare, këngëtarja e njohur librazhdase, Burbuqe Kazazi, ka interpretuar herë pas here këtë këngë, duke sjellë në skenë ekon e historisë për audienca moderne.
Epilog
Restaurimi i varrit të Xhaferr Kampulës sot është më shumë se një punë ndërtimi. Është një akt kujtimi, një rikthim i respektit dhe një rivendosje e dinjitetit historik. Duke nisur nga ky akt, historia reflekton betejën për nderin dhe për identitetin popullor shqiptar.
Në një epokë kur kujtesa shpejt harrohet dhe kur identiteti sfidohet nga moderniteti, veprime të tilla, restaurimi, përmendja, interpretimi i këngës bëhen një urë për t’u lidhur me rrënjët. Historia e Xhaferr Kampulës nuk është vetëm rrëfim i së kaluarës; është thirrje për të sotmen që nderi, burrëria dhe kujtesa të mos vdesin.
Le ta bëjmë këtë veprim të mos jetë i vetëm, por frymëzim për nisma të tjera që rikthejnë në dritë emra që harrimi i ka lënë në hije. Le ta lëmë këtë histori të flasë, jo vetëm për ata që shkruajnë, por për brezat që do vijnë.
Lavdi dhe përjetësi kujtimit të Xhaferr Kampulës, që përmes këngës dhe gjakut të tij vazhdon të frymëzojë.